co masz zrobić jutro, zrób pojutrze — o istotnych zmianach

W uchwalonym dopiero co rozporządzeniu ws. maszyn wprowadzono kilka istotnych zmian w stosunku do obowiązującej obecnie dyrektywy maszynowej. Jedną z ważniejszych jest definicja „istotnej zmiany”:¹

• zmiana maszyny lub „produktów pokrewnych”²
  • fizyczna lub programowa
• po wprowadzeniu na rynek,³
• nieprzewidziana przez producenta,
• tworząca nowe zagrożenia lub zwiększająca ryzyko, powodując konieczność:
  • dodatkowych środków ochronnych,⁴
    • wymagających zmiany układu sterowania⁵
  • LUB dodatkowych środków zapewniających stabilność lub wytrzymałość.

(16) ‘substantial modification’ means a modification of a machinery or related product, by physical or digital means after that machinery or related product has been placed on the market or put into service, which is not foreseen or planned by the manufacturer, and which affects the safety of that machinery or related product, by creating a new hazard or by increasing an existing risk, which requires:

(i) the addition of guards or protective devices to that machinery or related product whose processing modifies the existing safety control system, or

(ii) the adoption of additional protective measures to ensure the stability or mechanical strength of that machinery or related product;

rozporządzenie ws. maszyn, 3.16

Z definicją tą wiąże się wprowadzona konieczność deklarowania zgodności zmodyfikowanej maszyny z wymaganiami zasadniczymi — zmiana istotna jest zrównana z produkcją nowej maszyny.

Article 15. Other cases in which obligations of manufacturers apply

A natural or legal person, that carries out a substantial modification of a machinery or related product shall be considered a manufacturer for the purposes of this Regulation and shall be subject to the obligations of the manufacturer set out in Article 10 for that machinery or related product or, if the substantial modification has only an impact on the safety of a part of an assembly of machinery, for the affected machinery of this assembly as demonstrated in the risk assessment.

The person who carries out the substantial modification shall in particular and without prejudice to other obligations set out in Article 10, ensure and declare on its sole responsibility that the machinery or related product concerned is in conformity with the applicable requirements of this Regulation and shall apply the relevant conformity assessment procedure as provided in Article 21(2), (2a) and (3) of this Regulation.

A non-professional user who carries out a substantial modification on his or her own machinery or related product for his or her own use shall not be considered a manufacturer for the purposes of this Regulation and shall not be subject to the obligations of the manufacturer set out in Article 10.

rozporządzenie ws. maszyn, 15

Czyli, w wolnym tłumaczeniu:⁶

Artykuł 15. Inne przypadki, w których mają zastosowanie obowiązki producentów

Osoba fizyczna lub prawna, która dokonuje istotnej zmiany maszyny lub produktu pokrewnego, jest uznawana za producenta do celów niniejszego rozporządzenia i podlega obowiązkom producenta określonym w art. 10 w odniesieniu do 
• tej maszyny lub produktu pokrewnego
• lub, jeżeli istotna zmiana ma wpływ jedynie na bezpieczeństwo części zespołu maszyn, w odniesieniu do objętych tą zmianą maszyn tego zespołu, jak wykazano w ocenie ryzyka.

Osoba dokonująca istotnej modyfikacji w szczególności i bez uszczerbku dla innych obowiązków określonych w art. 10 zapewnia i deklaruje, na swoją wyłączną odpowiedzialność, że dana maszyna lub produkt pokrewny spełnia mające zastosowanie wymagania niniejszego rozporządzenia oraz stosuje odpowiednią procedurę oceny zgodności przewidzianą w art. 21 ust. 2, 2a i 3 niniejszego rozporządzenia.

[…]

co to znaczy?

Po pierwsze, przy⁷ jakiejkolwiek modyfikacji maszyny należy przeprowadzić analizę ryzyka. Będzie ona miała zasadniczy wpływ na formalny sposób⁸ przeprowadzenia modernizacji.

Po drugie, jeśli zmiana okaże się „istotna”, konieczne będzie sporządzenie kilku dodatkowych dokumentów. Deklaracja zgodności, ale również dokumentacja techniczna oraz instrukcja użytkowania.⁹

Po trzecie, jeśli modernizowana maszyna znalazła się w zał. I do rozporządzenia, konieczny będzie udział tzw. jednostki notyfikowanej, potwierdzającej zgodność maszyny z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa.

Uwaga: osoby mniej pasjonujące się brzmieniem, znaczeniami i aspektami powinny przejść od razu do rozdziału „wnioski”.

co się zmienia w zmianie?

Niektórzy „znajomi” z LinkedIn twierdzą, że praktycznie nic, że wszystko już było — jeśli nie w samej dyrektywie, to w Przewodniku¹⁰ do dyrektywy. Bo Przewodnik wspomina przecież o „istotnej modyfikacji”.

§ 82 Machinery modified before it is first put into service

In some cases, machinery is sold to an importer or a distributor who then modifies the machinery at the request of a customer before the machinery is put into service for the first time. If the modifications were foreseen or agreed by the manufacturer and covered by the manufacturer’s risk assessment, technical documentation and EC Declaration of Conformity, the original manufacturer’s CE marking remains valid. On the other hand, if the modification is substantial (for example, a change of function and/or performance of the machinery) and not foreseen or agreed by the manufacturer, the original manufacturer’s CE-marking becomes invalid and has to be renewed — see §72: comments on Article 2 (h). The modifier is then considered as the manufacturer and must fulfil all the obligations set out in Article 5 (1).

§ 82 Maszyny zmodyfikowane przed pierwszym oddaniem do użytku

W niektórych przypadkach maszyna jest sprzedawana importerowi lub dystrybutorowi, który następnie modyfikuje ją na wniosek klienta przed pierwszym oddaniem do użytku. Jeżeli modyfikacje zostały przewidziane lub uzgodnione przez producenta i uwzględnione w ocenie ryzyka, dokumentacji technicznej i deklaracji zgodności WE producenta, oryginalne oznakowanie CE producenta zachowuje ważność. Z drugiej strony, jeżeli modyfikacja jest istotna (na przykład zmiana funkcji lub działania maszyny) i nie została przewidziana lub uzgodniona przez producenta, oznakowanie CE oryginalnego producenta staje się nieważne i musi zostać odnowione — patrz §72: uwagi do art. 2 lit. h). Modyfikator jest wówczas uważany za producenta i musi wypełnić wszystkie obowiązki określone w art. 5 (1).

Przewodnik do dyrektywy maszynowej, wydanie 2.2 (tłumaczenie DeepL)

Tyle, że mowa tam (§ 82) o modyfikacji maszyny przez importera lub dystrybutora, przed wprowadzeniem jej na rynek. Deklaracja zgodności i znak CE dotyczą¹¹ jego produkcji i sprzedaży, a nie eksploatacji (od tego są wymagania minimalne, czyli bhp). W kwestii modernizacji maszyn używanych Przewodnik wypowiada się bardzo ostrożnie:

This also applies whenever machinery is modified by the user during the course of its lifetime, unless the modifications are so substantial that the modified machinery must be considered as new machinery and be subject to a new conformity assessment according to the Machinery Directive – see §72: comments on Article 2 (h).

To [konieczność zachowania zgodności z wymaganiami obowiązującymi w momencie produkcji] ma również zastosowanie w każdym przypadku, gdy maszyna jest modyfikowana przez użytkownika w trakcie jej okresu eksploatacji, chyba że modyfikacje są tak znaczne, że zmodyfikowana maszyna musi być uznana za nową maszynę i podlega nowej ocenie zgodności zgodnie z dyrektywą maszynową – zob. § 72: uwagi do art. 2 lit. h).

Przewodnik, § 140 akapit 6 (tłumaczenie DeepL)

[§72:4] The question arises as to when a transformation of machinery is considered as construction of new machinery subject to the Machinery Directive. It is not possible to give precise criteria for answering this question in each particular case. In doubt, it is therefore advisable for the person placing such rebuilt machinery on the market or putting it into service to consult the relevant national authorities.

Powstaje pytanie, kiedy przekształcenie maszyny uznaje się za budowę nowej maszyny podlegającej dyrektywie w sprawie maszyn. Nie jest możliwe podanie precyzyjnych kryteriów odpowiedzi na to pytanie w każdym konkretnym przypadku. W razie wątpliwości zaleca się zatem, aby osoba wprowadzająca taką przebudowaną maszynę do obrotu lub oddająca ją do użytku skonsultowała się z odpowiednimi organami krajowymi.

Przewodnik, § 74 akapit 4 (tłumaczenie DeepL)

Co więcej, Rozporządzenie wprowadza kategorię maszyn (zał. I część A) które zawsze będą wymagały udziału jednostki notyfikowanej. Nawet jeśli zostaną opracowane stosowne normy typu C, nie będzie można wyprodukować np. podnośnika do pojazdów (“vehicle servicing lifts”) bez jednostki notyfikowanej. Załącznik liczy na razie 6 pozycji, ale KE jest uprawniona do jego rozszerzania.

rozważania dla dociekliwych

Przedstawiona struktura definicji jest zarazem jej interpretacją, bo surowy tekst można rozumieć inaczej¹² — np. rozdzielając „nowe zagrożenia” i „konieczność dodatkowych środków”. Takie rozdzielenie mogłoby powodować, że dodanie zagrożenia niewymagającego dodatkowych środków ochronnych (kolejny robot w komorze spawalniczej) przy jednoczesnej zmianie sposobu użytkowania maszyny powodującej konieczność dodatkowych środków ochronnych (automatyczne wznowienie procesu po opuszczeniu strefy niebezpiecznej, co wymaga nadzorowania obecności osób w tej strefie przez jakiś skaner lub matę) byłoby istotną zmianą. Ta sama zmiana nie byłaby jednak istotna, gdyby została wprowadzona w dwóch etapach (osobno środki ochronne, osobno zagrożenia) — co przemawia za interpretacją podaną wcześniej.

Osobliwą nowością jest deklaracja zgodności dla „części zespołu”. Oczywiście, może to odnosić się tylko do zespołu będącego maszyną (tzw. maszyną zespoloną¹³), bo grupa maszyn nie będąca maszyną zespoloną rozporządzeniu (obecnie dyrektywie) nie podlega w ogóle. Jeśli zatem modyfikuje się stanowiący maszynę zespół maszyn, można zadeklarować „zgodność” tylko tych maszyn składowych, które podlegały zmianom. Jeśli np. w zrobotyzowanym gnieździe obrabiarek istotnie zmodyfikujemy wybraną frezarkę (np. dodamy wyposażenie, które będzie wystawało poza maszynę; dla całego gniazda nie stanowi to problemu, bo i tak jest ogrodzone), należy sporządzić nową deklarację zgodności WE dla tej frezarki, nie dla całego gniazda. Po co właściwie, skoro frezarka nie będzie używana odrębnie, poza gniazdem? A przede wszystkim — co właściwie, po takiej zmianie, będzie warta deklaracja zgodności całego zespołu? Dotychczas, w takiej sytuacji nowa deklaracja w ogóle nie byłaby potrzebna, bo nie powstaje przecież nowa maszyna. Teraz jednak prawodawca zdaje się traktować deklarację zgodności jako akt tracący ważność po wprowadzeniu zmian w maszynie, dlaczego więc traci ważność część a nie całość?

wnioski

Czy to ma sens? Finansowy¹⁴ — na pewno. Każda firma musi mieć strażaka, księgowego (próbowaliście sami rozliczać podatki lub ZUS?), radcę prawnego i ochronnika danych osobowych, a teraz do tego grona dołączy jeszcze „specjalista ds. recertyfikacji maszyn modernizowanych”.¹⁵ Nowe miejsca pracy to pewnie główne osiągnięcie rozporządzenia.

Praktycznie, jeśli ktoś planuje remont maszyn, powinien starać się uwinąć w ciągu najbliższych 42 miesięcy. W obecnych przepisach pojęcie „istotnej zmiany” nie występuje. Właściciel maszyny może ją naprawiać, poprawiać, modernizować, rozbudowywać — bo maszyna jest jego własnością. Przy wszelkich zmianach konieczne jest jedynie, jeśli przy tej maszynie zatrudniamy osoby, przeprowadzenie stosownej oceny ryzyka. O ile na bazie starej maszyny nie budujemy czegoś zupełnie nowego, oczywiście.

Potem będzie trudniej. W skrajnych przypadkach¹⁶ może się okazać, że kto nie zdąży dziś, będzie musiał zaczekać do „pojutrza”, tzn. upadku biurokratycznego potwora znanego jako UE. W takim razie, zgodnie z powiedzeniem, zyska się dwa dni wolnego.

Image by Sarah Richter from Pixabay

 
﹏﹏﹏

1. w oficjalnym polskim tłumaczeniu będzie się to nazywało „istotna modyfikacja”  [⤣]
2. czyli tego, co obecnie nazywa się „maszyną w sensie szerokim”  [⤣]
3. lub oddaniu do użytku — jeśli maszynę zrobiono na własny użytek  [⤣]
4. osłony, urządzenia ochronne  [⤣]
5. w części dotyczącej bezpieczeństwa  [⤣]
6. wspomaganym przez DeepL  [⤣]
7. na pewno po, najlepiej również przed  [⤣]
8. no i koszt, bo o to przecież chodzi  [⤣]
9. dokumentację i instrukcję warto opracować zawsze  [⤣]
10. ogłoszona przez KE samowolna „interpretacja” dyrektywy uchwalonej przez PE  [⤣]
11. tzn. tak było do tej pory  [⤣]
12. gdyby akty prawne były jednoznaczne, z czego żyliby prawnicy albo i organizacje eksperckie, jak choćby ocenaryzyka.pl?  [⤣]
13. definicja maszyny zespolonej się nie zmieniła  [⤣]
14. Na pohybel z obrzydłymi kapitalistami!  [⤣]
15. niebezinteresownie polecam outsourcing  [⤣]
16. zał. I część A  [⤣]