Capo di tutti capi — dokąd zmierza ISO 12100

CEN¹ zamierza zaktualizować normę ISO 12100,² która jest podstawą całego systemu norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynowa i tzw. wymaganiami zasadniczymi. Skoro zamierza, to pewnie zaktualizuje, bo w biurokratycznie doskonałej machinie normalizacyjnej raz uruchomiony trybik nigdy się nie zatrzymuje. Co można, a co należy zmienić?

krewni i znajomi królika

Jak zauważył jeden z członków KT 158,³ wokół ISO 12100 narosła spora gromadka „raportów technicznych” z serii ISO/TR 22100:

ISO/TR 22100-1⁴ zapewnia projektantowi/producentowi maszyn i związanych z nimi elementów pomoc w zakresie stosowania systemu istniejących norm bezpieczeństwa maszyn typu A, typu B i typu C w celu zaprojektowania maszyny w taki sposób, aby osiągnąć poziom dopuszczalnego ryzyka poprzez odpowiednią redukcję ryzyka. W niniejszym dokumencie wyjaśniono ogólne zasady normy ISO 12100 oraz sposób stosowania tej normy typu A w przypadkach praktycznych w połączeniu z normami bezpieczeństwa maszyn typu B i typu C. Niniejszy dokument stanowi pomoc dla komitetów normalizacyjnych w zakresie powiązań między ISO 12100 a normami typu B i typu C oraz wyjaśnia ich funkcje w procesie oceny i redukcji ryzyka zgodnie z ISO 12100. Dokument ten zawiera przegląd istniejących kategorii norm typu B, aby pomóc czytelnikom i autorom norm w poruszaniu się wśród wielu norm.

ISO/TR 22100-2⁵ opisuje ogólny związek pomiędzy normami ISO 12100 i ISO 13849-1 stosowanymi w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia szkody. Koncentruje się na wykorzystaniu części systemów sterowania związanych z bezpieczeństwem w odniesieniu do oceny ryzyka i procesu zmniejszania ryzyka.

ISO/TR 22100-3⁶ opisuje główne ergonomiczne czynniki ryzyka wpływające na bezpieczeństwo maszyn i podaje ramy ich uwzględnienia w projektowaniu maszyn poprzez integrację ważnych zasad ergonomii odnoszących się do: • unikania obciążających pozycji i ruchów podczas użytkowania maszyny; • projektowania maszyn, a w szczególności maszyn ręcznych i mobilnych, które można łatwo obsługiwać; • unikania, na ile to możliwe, hałasu, wibracji, efektów termicznych; • unikania łączenia rytmu pracy operatora z automatycznym następowaniem po sobie cykli; • zapewnienia lokalnego oświetlenia na maszynie lub w maszynie; • wyboru, lokalizacji i identyfikacji ręcznych elementów sterujących (siłowników), tak aby były one wyraźnie widoczne i możliwe do zidentyfikowania, a w razie potrzeby odpowiednio oznakowane; • wyboru, projektowania i lokalizacji wskaźników, pokręteł i wyświetlaczy wizualnych. Podejście to opiera się na normie ISO 12100 i jej iteracyjnym procesie identyfikacji istotnych zagrożeń i zmniejszania ryzyka. Odpowiednie etapy tego iteracyjnego procesu zostały dostosowane w celu uwzględnienia zasad ergonomii, a także podano praktyczne wskazówki dotyczące stosowania norm dotyczących ergonomii, które są istotne dla projektowania maszyn. ISO/TR 22100-3:2016 jest przeznaczona do stosowania przez autorów norm i projektantów maszyn. Może być stosowana, gdy nie są dostępne odpowiednie normy typu C.

ISO/TR 22100-4⁷ zawiera wytyczne dla producentów maszyn dotyczące potencjalnych aspektów bezpieczeństwa w odniesieniu do bezpieczeństwa maszyn podczas oddawania maszyny do użytku lub wprowadzania jej na rynek po raz pierwszy. Dostarcza on informacji niezbędnych do identyfikacji i przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa IT, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo maszyn. Niniejszy dokument zawiera wytyczne, ale nie zawiera szczegółowych specyfikacji dotyczących sposobu rozwiązywania problemów związanych z aspektami bezpieczeństwa IT, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo maszyn. Niniejszy dokument nie dotyczy omijania lub udaremniania środków redukcji ryzyka poprzez manipulacje fizyczne.

ISO/TR 22100-5⁸ dotyczy tego, jak uczenie maszynowe sztucznej inteligencji może wpływać na bezpieczeństwo maszyn i systemów maszynowych. Niniejszy dokument opisuje, w jaki sposób zagrożenia związane z zastosowaniami sztucznej inteligencji (AI) w maszynach lub układach maszynowych, zaprojektowane do działania w określonych granicach, mogą być uwzględnione w procesie oceny ryzyka. Niniejszy dokument nie ma zastosowania do maszyn lub układów maszynowych, w których zastosowano aplikacje sztucznej inteligencji uczące się maszynowo, zaprojektowane do działania poza określonymi ograniczeniami, które mogą powodować nieprzewidywalne skutki.

opisy serii ISO 22100 na stronach ISO⁹

Ponadto z ISO 12100 ściśle związany jest raport ISO/TR 14121-2,¹⁰ który omawia przykładowe metody oceny ryzyka.

Wymienione raporty mogłyby zostać włączone do treści ISO 12100 lub choćby stać się jej załącznikami. I pewnie w jakiejś mierze tak właśnie się stanie, bo normy mają niepohamowaną tendencję do zwiększania rozmiarów.

moim zdaniem

Też uważam, że ISO 12100 należy przejrzeć i poprawić. Zamiast poszerzać ją o nowe treści (które są w raportach), skupiłbym się raczej na uproszczeniu normy i poprawieniu grubych błędów. 

Główny mankament normy to brak funkcji celu (tak samo, jak w dyrektywie maszynowej) — nie ma kryterium spełnienia wymogów. „Dostateczne zmniejszenie ryzyka” (3.18) to zmniejszenie do poziomu „zgodnego z przepisami”, a przepisy (dyrektywa) — odsyłają do norm zharmonizowanych (czyli m.in. do ISO 12100). „Celem do osiągnięcia jest największe praktycznie możliwe zmniejszenie ryzyka” (4), ale nie wiadomo, co oznacza „praktyczna możliwość”; np. jeśli maszyna bardziej bezpieczna będzie droższa, a przez to niekonkurencyjna — to czyż nie jest to bardzo praktyczna niemożność?

Prostota i zwięzłość powinny być głównym celem rozwoju norm. Normy służą wszak głównie do tego, by mogły stosować je osoby bez specjalistycznej wiedzy, które bez normy nie potrafiłyby rozwiązać zagadnienia lub rozwiązanie byłoby zbyt czasochłonne. W szczególności należałoby usunąć wszystkie niepotrzebne elementy (np. definicje takie jak 3.42). 

 
﹏﹏﹏

1. TC 122  [⤣]
2. PN-EN ISO 12100:2012 Bezpieczeństwo maszyn. Ogólne zasady projektowania. Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka  [⤣]
3. Polski Komitet Normalizacyjny, Komitet Techniczny nr 158 ds. Bezpieczeństwa Maszyn i Urządzeń Technicznych oraz Ergonomii — Zagadnienia Ogólne  [⤣]
4. ISO/TR 22100-1:2021 Safety of machinery. Relationship with ISO 12100. Part 1: How ISO 12100 relates to type-B and type-C standards  [⤣]
5. ISO/TR 22100-2:2013 Safety of machinery. Relationship with ISO 12100. Part 2: How ISO 12100 relates to ISO 13849-1  [⤣]
6. ISO/TR 22100-3:2016 Safety of machinery. Relationship with ISO 12100. Part 3: Implementation of ergonomic principles in safety standards  [⤣]
7. ISO/TR 22100-4:2018 Safety of machinery. Relationship with ISO 12100. Part 4: Guidance to machinery manufacturers for consideration of related IT-security (cyber security) aspects  [⤣]
8. ISO/TR 22100-5:2021 Safety of machinery. Relationship with ISO 12100. Part 5: Implications of artificial intelligence machine learning  [⤣]
9. tłumaczone z pomocą DeepL  [⤣]
10. ISO/TR 14121-2:2012 Safety of machinery. Risk assessment. Part 2: Practical guidance and examples of methods  [⤣]