C jest be (kilka słów o EN 415-10)

Wśród ulic tysiąca jest jedna uliczka, a na tej uliczce jest jedna tabliczka.
Kto tędy przechodzi, ten — nie bez zdziwienia — spostrzega, że jest to tabliczka mnożenia.

Wanda Chotomska. Ulica tabliczki mnożenia¹

A wśród tysiąca² norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynową³ jest jedna norma, której pomyliły się literki.

per analogiam

Jak wiadomo, normy zharmonizowane podzielone są na trzy grupy: A, B i C. Grupa A zawiera jedną pozycję — ISO 12100⁴ określa ogólne zasady projektowania i budowy bezpiecznych maszyn. Normy typu B opisują szczegółowo poszczególne elementy wspólne dla różnych rodzajów maszyn (jak wykonać drabinę,⁵ jaką wysokość powinno mieć ogrodzenie,⁶ jaki kolor zastosować dla przycisku reset⁷ itp.). Grupa C zawiera natomiast normy opisujące poszczególne rodzaje maszyn: prasy krawędziowe,⁸ łuparki klinowe,⁹ urządzenia do transportu materiałów masowych z wyłączeniem przenośników taśmowych stałych¹⁰ i wiele, wiele innych. Normy typu C mają najwyższy priorytet, z ogólnych zasad podanych w normach A i B należy skorzystać tylko jeśli dane zagadnienie nie zostało opisane w normie C.

W praktyce okazuje się, że niektóre normy C zawierają informacje, które byłyby bardzo przydatne w wielu zastosowaniach — natomiast odpowiednich norm typu B nie ma.

Przykład. Przy określaniu minimalnej odległości osłon blokujących od elementu niebezpiecznego (wg ISO 13855)¹¹ należałoby wziąć pod uwagę czas potrzebny na otwarcie osłony, bo przecież sięgać do strefy nadzorowanej można dopiero po osiągnięciu jakiejś szerokości szczeliny. Jasne jest, że szczelina ta musi być wyraźnie szersza niż wartości określone jako umożliwiające dostęp w ISO 13857,¹² bo trudno sobie wyobrazić uchylenie osłony na 21 mm i wciśnięcie tam natychmiast ramienia na pełną głębokość (zgodnie z normą: 85 cm). Nie ma jednak żadnych wskazówek dotyczących wymaganej szerokości otwarcia, ani prędkości otwierania osłony, jaką należy przyjąć (można założyć normowe 2 m/s, ale jest to bardzo nieprawdopodobne). Tymczasem jedna z norm typu C (EN 201¹³ 5.1.2.2) określa wprost, że czas konieczny do otwarcia osłony to 100 ms.

Normy typu C dotyczą jednak tylko konkretnego rodzaju maszyn. Aby zastosować normę X do maszyny Y (X ≠ Y), muszą być spełnione dwa warunki:¹⁴

• nie istnieje norma dla maszyn Y (a jeśli istnieje, to nie określa zagadnienia, do którego chcemy zastosować normę X),
• zagrożenia, środki ochronne itp. okoliczności muszą być w obu przypadkach podobne.

królowa wśród kopciuszków

Jedną z ciekawszych norm tego typu jest EN 415-10.¹⁵ Seria EN 415 dotyczy maszyn pakujących (paletyzatory, owijarki, maszyny do taśmowania itd.), ale EN 415-10 zawiera, zgodnie z tytułem, wymagania ogólne. Szkoda, że „ogólność” jest zawężona do maszyn pakujących, tzn. że nie jest to norma typu B, bo zawiera kilka perełek.

Potrzebujemy określić dopuszczalną siłę oddziaływania maszyny na operatora? Proszę bardzo — tablica B.1 określa dopuszczalne siły oraz ciśnienia dla poszczególnych części ciała.¹⁶

NB. Podobne zestawienie znajdziemy w ISO 15066¹⁷ zał. A, ale jest to zaledwie raport techniczny, a nie norma, tym mniej — norma zharmonizowana.

Inną ciekawostką jest kwestia zabezpieczenia końcówek wałów napędowych. Każdy (no, prawie każdy) widział rozwiązanie polegające na tym, że kręcąca się oś wystaje minimalnie z obudowy i nie jest poza tym zabezpieczona.

Jeśli oś jest gładka i obraca się z prędkością ok. 0,5Hz, to zagrożeń wielkich tam nie ma… ale chcielibyśmy oprzeć nasze przekonanie na aktualnej wiedzy inżynierskiej, najlepiej — ujętej w normach zharmonizowanych. Z pomocą przychodzi znowu EN 415-10 (5.2.1.1), która stanowi konkretnie, że ryzyko w takim przypadku jest dopuszczalne, jeśli wał jest gładki i wystaje nie więcej niż 1/4 średnicy i nie więcej niż 20 mm. Niestety, nie określono dopuszczalnych prędkości obrotowych, choć jasne jest, że ryzyko pochwycenia włosów lub ubrania przy wysokich obrotach znacząco wzrasta — w takich przypadkach nie próbowałbym stosować normy do innych maszyn.

 
﹏﹏﹏

1. polecam znakomite wykonanie Ireny Kwiatkowskiej  [⤣]
2. stan na 9.10.2020: 964  [⤣]
3. 2006/42/UE  [⤣]
4. PN-EN ISO 12100:2012 Bezpieczeństwo maszyn. Ogólne zasady projektowania. Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka  [⤣]
5. ISO 14122-4  [⤣]
6. ISO 13857  [⤣]
7. EN 60204-1  [⤣]
8. EN 12622  [⤣]
9. EN 609  [⤣]
10. EN 618  [⤣]
11. PN-EN ISO 13855:2010 Bezpieczeństwo maszyn. Umiejscowienie technicznych środków ochronnych ze względu na prędkości zbliżania części ciała człowieka  [⤣]
12. PN-EN ISO 13857:2010 Bezpieczeństwo maszyn. Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych  [⤣]
13. PN-EN 201:2011 Maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych i mieszanek gumowych. Wtryskarki. Wymagania bezpieczeństwa  [⤣]
14. uwaga: wymienione warunki nie wynikają z przepisów, lecz ze zdrowego rozsądku  [⤣]
15. PN-EN 415-10:2014 Bezpieczeństwo maszyn pakujących. Część 10: Wymagania ogólne  [⤣]
16. Określa też, co prawda, dopuszczalną „siłę uderzenia”, co jest o tyle dziwne, że uderzenie mierzy się energią (dżulami), nie siłą (niutonami) — nic nie jest doskonałe na tym świecie.  [⤣]
17. ISO/TS 15066:2016 Robots and robotic devices. Collaborative robots  [⤣]