„Bezpieczeństwo w trzech krokach” brzmi bardziej zachęcająco niż „zasady zapewnienia bezpieczeństwa przy konstruowaniu maszyn”? Nawet jeśli „trzy” w tym wypadku jest umowne, lepiej zrozumieć model uproszczony niż nie zrozumieć modelu pełniejszego. Także, gdy jest to model bezpieczeństwa użytkowania maszyn.
Dyrektywa narzędziowa (2009/104/WE), dyrektywa maszynowa (2006/42/WE) i normy międzynarodowe (ISO 12100, ISO/TR 14121-2) podkreślają wagę hierarchii środków osiągania bezpieczeństwa. W tej hierarchii, określanej mianem „triady”, ważna jest nie tyle (dyskusyjna) ilość elementów, co ich kolejność (poniższe akapity zostały odpowiednio ponumerowane).
2. Mówiąc o bezpieczeństwie maszyn, można mieć na myśli same tylko techniczne środki ochronne (t.ś.o.) — osłony, kurtyny optyczne, sterowanie oburęczne. Poprawne zastosowanie t.ś.o. można porównać do weselnego tortu, z jego warstwami i rozmaitością. Podstawową zaletą t.ś.o. jest skuteczność niezależna lub prawie niezależna od operatora. Ale bezpieczeństwo się na tym nie kończy i nie od tego się zaczyna.
3. Same t.ś.o. zwykle nie są wystarczające. Na torcie musi być wisienka. Albo świeczka, albo figurki pary młodej. W przypadku maszyn będą to środki organizacyjne: informacja o ryzyku resztkowym i procedury bezpiecznej pracy. Służby bhp w te środki organizacyjne potrafią różnicować i klasyfikować na wiele sposobów (piktogramy ostrzegawcze, środki ochrony indywidualnej, instrukcje bhp, ograniczanie ekspozycji, …), ale nieusuwalnym ograniczeniem ich skuteczności jest to, czy pracownik chce i może je stosować.
1. A jednak tort musi na czymś stać — przecież nie na obrusie. Fundamentem bezpieczeństwa maszyny jest jej konstrukcja i od niej należy zaczynać. W wariancie optymalnym sama konstrukcja maszyny zapewnia bezpieczeństwo (choć w naszym porównaniu oznaczałoby to pustą paterę, czyli sytuację daleką od wymarzonej). Z drugiej strony, jeśli maszyna skonstruowana jest źle, jej zabezpieczenie może okazać się niemożliwe.
Triada bezpieczeństwa jest więc — powtórzmy dla utrwalenia — stosowaniem środków bezpieczeństwa w następującej kolejności:
1) bezpieczna konstrukcja,
2) techniczne środki ochronne,
3) środki organizacyjne.
Przykład niereformowalnej konstrukcji: tradycyjna tokarka z otwartą śrubą napędową, która znajduje się na wysokości nóg operatora na całej długości maszyny.
Skonstruowanie osłony (np. teleskopowej) wydaje się niemożliwe ze względu na ruch konika — musiałaby się rozciągać od niemal zera do kilku metrów. Zamontowanie kurtyny optycznej zamiast osłony rozwiązuje problem ze zmianą długości (zakładając, że udałoby się w magiczny sposób zamontować kurtynę tak, że przy ruchu konika nie traciłaby kalibracji), ale wrażliwość kurtyny uniemożliwiałaby normalną pracę.
A czy wisienka jest zawsze konieczna? Zabezpieczenia istniejące na maszynie można usunąć; jeśli nie wie się o zagrożeniach, przed którymi te zabezpieczenia mają chronić, łatwo doprowadzić do niebezpiecznych sytuacji. Jakby UR miało naprawić maszynę bez jakiejkolwiek dokumentacji.
Do tego prostego obrazu trzeba jednak dodać dwa słowa komentarza. Po pierwsze, istnieją elementy, które sytuują się gdzieś pomiędzy warstwami, bo nie pasują w pełni do żadnej z trzech grup. Pierwszym przykładem mogą być tzw. pomocnicze środki ochronne, np. urządzenie zatrzymywania awaryjnego. Działa, ale tylko po naciśnięciu, jest więc zależne od działania operatora; trudno jednak element włączony do układu sterowania maszyny nazywać środkiem organizacyjnym. Przykład drugi: osłona nastawna. Jako rodzaj osłony powinna być włączona do środków technicznych, ale przecież sama się nie nastawi.
Po drugie, triada jest martwa, jeśli nie napędzają jej ocena ryzyka i iteracja. Ocena ryzyka pozwala określić, jakie środki bezpieczeństwa należy zastosować — na każdym z trzech kroków. Iteracja każe powtarzać ocenę ryzyka do skutku, tj. do wystarczającego zmniejszenia ryzyka.
Dodaj komentarz